Bir Uzay Görevi Sırasında Ölen İlk İnsan Vladimir Komarov’un Trajik Hikayesi

Elon Musk’ın avcısı olduğu SpaceX geçtiğimiz günlerde kendi uzay mekiği Crew Dragon’ı başarılı bir şekilde Uluslararası Uzay İstasyonu’na gönderdi. NASA astronotları Doug Hurley ve Bob Behnken, özel bir şirket uzaya yolladığı ilk insanlar olarak tarihe geçtiler. Ancak bu tarihi göreve kadar yaşanan çok şey var. Olanların önemli bir kısmı da çöküşler ve yitip giden hayatlar oluşturuyor.

Tüm başarısızlıklara rağmen uzayda başarıya ulaşmaya devam ediyoruz. Uzaya çıkan ilk insan olan Kozmonot Yuri Gagarin, Ay’a ayak basan ilk insan Astronot Neil Armstrong, uzaya çıkan ilk kadın Kozmonot Valentina Tereşkova bunlardan bazıları ancak bugün size bilindik başarıları değil, 1960’lardaki Soğuk Savaş’ın ve uzay yarışının çok da bilinmeyen karanlık kısmını anlatacağız. ABD ve SSCB arasındaki uzay yarışındapropagandalar için hayatı hiçe sayılan kısıtlamaları sadece bir kişinin hikayesi… Bir uzay görevinde sona eren ilk insan Kozmonot Albay Vladimir Komarov’u tanıyacağız.

Rütbeli bir asker, bir pilot, bir baba, bir eş:

Tam adıyla Vladimir Mihailoviç Komarov 1927’de Moskova’da doğdu. Sovyet Hava Kuvvetleri’nde başarılı bir subay pilot olarak mesleğine devam ettiği 1950’de Valentina Yakovlevna evlendi. Yevgeni ve İrina mülklerinin iki çocuk sahibi oldu. Hava kuvvetlerinde pilotların çok fazla iş yüküyle uğraşmasına rağmen lisans eğitimine başladı. 1959 yılında “Zhukovsky Hava Kuvvetleri Akademisi”ndan mezun oldu. “Hava Kuvvetleri Devlet Kızıl Bayrak Bilimsel Araştırma Enstitüsü”ne yönetici ve birimler albay pilot olarak ordudaki görevine devam etti.

Vladimir Komarov, 1960 yılında Sovyet Uzay Komutanlığı tarafından uzaya gidecek ilk kozmonotlar bölgelerinde kullanılan en yaygın pilotlardan tutuldu. Uzay uçuşları için alınan eğitimlerin başında iki defa bakımlardan geçmekte olmaması için ismi geri çekilmeye de azmi ve kararlılıkla 1962’de Vostok 4 uzay görevinde Kozmonot Pavel Popoviç’in yedeği olarak yer almayı başardı.

12 Ekim 1964’te ilk uzay uçuşunu Voskhod 1 uzay görevi ile birden fazla insanın tek kapsülde yer aldığı ilk uzay uçuşunun komutanı olarak gerçekleştirdi. Mürettebattaki diğer kozmonotlar Konstantin Feoktistov ve Boris Yegorov ile bir doktor ve bir bilim insanının katıldığı ilk uzay uçuşunu gerçekleştirdiler. ayrıca İnsanların özel kıyafetlerini giymediği ilk uzay uçuşunu da başarıyla tamamlandılar. Bu başarılı görevle birçok ilki gerçekleştiren SSCB, ABD’nin “İkizler Projesi”nden önce ilk çok insanlı uzay uçuşunu gerçekleştirerek uzay yarışında büyük bir başarı ve propaganda kozu elde edildi.

Uzaya çıkan ilk insan Yuri Gagarin’in arkadaşıydı:

Takvimler 1966’yı Sergileme Dönemi Yüksek Sovyet Prezidyumu Başkanı Leonid Brejnev‘in Lenin’in doğum gününe özel olarak gönderilmesi istenen Soyuz 1 ve Soyuz 2 robotları için çalışmaya başladı. Soyuz 1görev tesisinde; tek kişilik uçuş ile dünyanın yörüngesine yerleşmek ve ardından gönderilecek olan üç kişilik Soyuz 2 uzay aracı ile uzayda buluşmaktı. Soyuz 2 ile yollanan kozmonotlardan ikisi uzay yolculuğuyla Soyuz 1’e gidecekler ve uzay uçuşunu tamamlayıp Dünya’ya gideceklerdi.

Soyuz 1 görevine as olarak Vladimir Komarov ve yedek olarak da eğitimden arkadaşı Yuri Gagarin seçildi. Henüz mühendislik görmüş, Soyuz 1’in tasarımının bir kozmonotun gemiden güvenli bir şekilde getirilmesi ya da girmesine imkan vermediği fark edildi. Buna rağmen Komarov’un güvende olacağına söylenerek devam edildi.

Sonraki yer merkezli başlayan Komarov ve Gagarin teknisyenlerle birlikte 203 teknik hata buldular. Uzay aracının tabuttan farksız olduğunu belirterek Görevin ertelenmesini istediler ancak o dönem Sovyet komuta zincirinde böyle bir talepte bulunması çok tehlikeli bir adımdı. Yetkililerden kimse bunu dillendirmeye cesaret edemiyor. Bunu dillendirebilecek tek kişi Sovyet Uzay Komutanlığı’nın baş koruyucusu Sergey Korolyov da yakın zamanda öldütü. Yerine getirilen yardımcı Valentin Mishin ise hem bu görev için yeterli değildi hem de siyasi baskıdan ve yerlerden aşırı derecede korktuğu için bu durumu asla organlarla paylaşmadı.

Siyasi uzay yarışına kurban gidip ölmek istemeyen Komarov ve Gagarin’in ortak mücadelesi:

Uzaya çıkan ilk insan olarak halk kahramanı kabul edilen Yuri Gagarin görevin iptali için KGB (Sovyet Devlet Güvenlik Komitesi) çalışanı ve dostu Venyamin Russayev’e ulaştı. Russayev, dönem başkanı Brejnev’e sayfalık bir mektup gönderdi. Bu mektup Brejnev’e asla ulaşmadı. Mektuptan haberdar olan herkes ya rütbeyi düşürme ile cezalandırıldı ya görevden uzaklaştırıldı ya da Sibirya’ya sürgüne gönderildi.

İçinde bulunduğu durumu yakın çevresiyle paylaşan Komarov’a herkes görevden yönlendirmeni söylemesine rağmen Komarov, öleceğini bile bile çekilmeyi reddetme. O çekilmeseydi, arkadaşı Yuri Gagarin gidecekti ve bu sefer o ölecekti. Ayrıca görevden çekilmek onun ordusunda aldığı eğitimin temel ilkelerine tersti. Cesur Kozmonot altında bu yapılar Vladimir Komarov, Soyuz 1 görevini sürdürmek için devam etti.

Arkadaşı Yuri Gagarin ise onun davranışına bağlı olduğu için kendisi bir halk kahramanıydı ve göreve o geçişinde görevinin iptali taşıyıcıları emindi. Sovyet yetkililerin insanların tepkisinden çekinerek ölmesine izin vermelerine izin verenlere. Tüm rağmen çabasına Gagarin arkadaşını ikna edemedi.

Ülkesi adına bir halk kahramanı olmadan önce fedakar bir dost olan Komarov, test uçuşu yapılmadan uzaya gönderiliyor:

Uzay Sovyet Komutanlığı, tüm bilinen bu duruma rağmen emir komuta zincirinin ve tahmin edeceği 50. yıl dönümünün yarattığı baskıyla görevi tamamlamaya karar verdi. Çalışmalar hızlı bir şekilde sürdürüldü. SSCB üzerinde ilk kez bir uzay aracı deneme uçuşu yapılmadan uzaya gönderildi. Soyuz 1, 23 Nisan 1967’de bugünlerde Kazakistan topraklarında bulunan “Baykonur Uzay Üssü”nden gece fırlatılan ilk insanlı uzay aracı olarak dünyaya gönderildi. Sovyet insanlarına propagandası bolca yapılan Soyuz 1 ve Komutan Kozmonot Albay Vladimir Komarov bir yıldız gibi uzaya uğurlandı.

Tam bir yüz:

Fırlatmadan yörüngeye kadar başarılı ilerleyen görev, Soyuz 1 yörüngeye sonysa tam bir yüz döndü. İlk olarak uzay aracına enerji sağlayan iki güneş panelinden biri açılımdı. Bu uzay aracının yarı gücüyle çalışacağı anlamlandırıyordu. Navigasyon sistemleri ve iticiler bozulmuştu. Komarov aracı yönlendirmeye yarayan iticilerin bozuk olmasına rağmen aktarmaye yerleşmeyi başardı Ancak uzay aracının durumu oldukça kritikti.

Başta Soyuz 2 kurtarma ekibi görevi için teklifte bulundu. Yetkililer hem Soyuz 1’in kapısının giriş çıkışını elden çıkarmak hem de aynı adresleri Soyuz 2’de görülme olasılığı nedeniyle bu seçeneği reddetmeler. Görevin ikinci basamağı yani Soyuz 2’nin fırlatılması hemen iptal edildi ve Komarov’a dönüşe geçmek için emir verildi.

Eve dönüş: Bir yıldızın kayışı

Yörüngeden ayrılmadan önce Komarov eşiyle konuşmuştu. Sonunda Sovyet Başbakanı Alexsey Kosigin, Komarov’a bir kahraman olduğunu ve ülkesinin gururunu yaşadığını görmüştü. Yörüngeden ayrılmadan önce dönüşe geçmek için aracını Güneş’le aynı hizada çalışan Komarov, işlev dışı kalan uygulayıcılar nedeniyle Ancak 19. denemesinde başarılı oldu ve binerken ölüme sebep olacağından emin olduğu Soyuz 1 uzay aracı ile inişe başladı.

Atmosfere çalıştıktan sonra otomatik para açmadı. Sonra yedek paraşütü açtı ama yedek para de kapsüle dolandı ve işe yaramaz hale geldi. Başarısızlıklar silsilesi olan 1 gün 2 saat 47’yi karşılamaya bu yolculuklar, Soyuz 1 ve içinde Kozmonot Albay Vladimir Komarov‘un, Orenburg Oblastı’nda bulunan Orsk görevlileri 65 km doğusuna bir meteor gibi çakılması ile son buldu. Yapılan incelemelerde düşüş süresinin yaklaşık 50-200 m/saniye ve yere çarptığında oluşan baskının yaklaşık 200 G kuvvetinde olduğu tahmin edilmektedir.

İddiaların bir bölgesinde İstanbul da var:

O dönemde İstanbul’da istihbarat toplamak için bulunan Amerikan Ulusal Güvenlik Dairesi (NSA) görevlilerinin, Soyuz 1 Türkiye uzerinde kullanici frekanslarina giren Komarov ve Sovyet cihazlari arasindaki konuşmalari dinledikleri iddia edilir. Komarov’un düşmeden önce videolu telefon kullanarak yaptığı iddia edilen konuşmada ağladığı ve Sovyet bölgelerine “Beni bu kahrolası araca bindirenlere lanet olsun!” Gülerek hakaret ve hakaret ettiğini söylüyor.

Bahsi geçen iddialar, bağımsız belgesel yapımcıları Jamie Doran ve bilim tarihçisi Piers Bizony ortak imzalı “Starman: Yuri Gagarin Efsanesinin Arkasındaki Gerçek” adlı kitapta yer almaktadır. İddialara kaynak olarak da SSCB’nin resmi gazetesi Pravda’da yer alan tarihçi ve bilim yazarı Yaroslav Golovanov’un, Gagarin’in uçuş öncesi kıyafeti giyerek Komarov’un yerine nihai nihai açıklamaları gösteriliyor. Eski KGB subayı Venyamin Ivanovich Russayev’in aktardığı bilgiler, o dönem NSA öğrencisi olarak İstanbul’da bulunan Peryy Fellwock’un anlatılarıysa iddiaların şekillenmesinde önemli paya sahiptir.

Bu iddiaları aslen Bangladeşli Amerikalı ünlü uzay tarihçisi Prof. Asif Azam Siddiqi, videolu telefonların uzay teknolojilerinde 1968’de devreye girdiğini belirterek yalanlar söylüyor. Yaroslav Golovanov ise Pravda ya da başka bir mecrada asla böyle bir şey yazmadığını belirttiği iddiaları reddetmiştir. Çocukken giren orduda gerçek bir komünist olarak yetişen Komarov’un, görev bilinci ve gök aşkı ile oluşturduğu benliğini temel alan bu iddiaların ne kadar gerçeği yansıttığı tartışması söz konusudur.

Komarov’u ölüme iten Sovyet uygulamaları, ardından Komarov’un başında yaşanan olaylar:

SSCB ağırlama siyasi baskıları ve Sovyet kurallarının ihmalleri nedeniyle Soyuz 1 facia evliliğinde yitiren Komarov‘un cenaze töreni, görevden daha önce verilmiş vasiyeti gereği açık tabut töreniyle yapılmıştır. Birçok kişiye göre bu vasiyet, öleceğinden emin olan Komarov’un Sebep oldukları şeyleri Sovyet yetkililerine sahip olduğu son nefret olarak kabul edilir.

Komarov’un kaza alanından toplanan naaşı bir bölümü Kızıl Meydan’daki Kremlin Sarayı’nın bir nişine, diğer Sovyet büyüklerinin yanına gömülmüştür. Resmi cenaze töreni 26 Nisan 1967 de Moskova Kızıl Meydan’da yapılır. Kozmonot Albay Vladimir Mihailoviç Komarov Sovyet toplumu tarafından bir kahraman olarak uğurlanır. Törenin ardından kaza bölgesindeki kalıntılardan kazınan gemiyle bütünleşmiş parçalar ise kaza alanına gömülerek oraya bir anıt yapılmıştır.

Ay’daki bir krater ve bir asteroide Komarov’un adı verildi:

Hayatını kaybettikten sonra ikişer kez olmak üzere Sovyet Kahramanlık Madalyası ve Lenin Nişanı ile onurlandırılmıştır. Ay’da bir krater ve 1971’de keşfedilen 1836 Komarov Asteroidi’ne adı verilmiştir. Aynı zamanda Orenburg Oblastı’ndaki askeri bir kapalı şehir olan Komarovsky şehrine ve Krasnodar Krayı Yeisk binası bir pilot okuluna da adı şereflendirilmiştir. Fransız Uluslararası Havacılık Federasyonu (Federation Aeronautique Internationale) ise VM’yi kullanıyor Kolarov diploması ile kahraman kozmonotun adını yaşatmaktadır.

Komarov’un hikayesi Türkiye’de ve Türk kıyısı tarafından tiyatro oyunu olarak bile sergilenmişti:

izleyici ise tiyatro yazarı Memet Baydur tarafından Komarov’un hayatı ve Soyuz 1 uçuşu tiyatro olarak kaleme alınmış ve çok kez sahnelenmiştir. İki perdelik oyunun adı ise “Vladimir Komarov”dur.

1971 de NASA’nın “Apollo 15” Ay görevinde o güne kadar uzayda can kaybeden astronot ve kozmonotlar anısına “Hadley-Apennine” iniş sahasına bırakılan anma plaketinde de adı vardır. Bu plaketin yaygınlaşmasına karşı Neil Armstrong tarafından değil, NASA astronotları David R. Scott ve James B. Irwin tarafından bırakılmıştır. Bu plaket, düşen bir astronot ya da kozmonotu temsilen ucunu bırakılan heykelcikle birlikte sonsuza kadar dek orada kalacak.