Bir Depremin Uzaktaki Diğer Depremleri Tetiklemesine Sebep Olan “Domino Etkisi”

Bu depremler, bazı dönemlerde tek seferle gezip birden fazla sayıda kendini gösterebiliyor. Bilim insanlarının her fırsatta elde edebileceğimiz şeyleri uyardığımız ve yaşayacağımız yıllarda birçok örneğine tanık olduğumuz bu büyük depremler, çok kısa zaman aralıklarıyla meydana gelebiliyor.

Geçen gün Kahramanmaraş merkezli iki büyük depremin, arka arkaya gelişi ise bu soruyu daha da yüz üstüne çıkarıyor. Büyük depremler nasıl oluyor da Peş peşe Gelebiliyor ve bu şiddetli depremlerin altında yatan olası neden nedir?

1939 yılında Erzincan’da 7.8 büyüklüğünde meydana gelen bir deprem, dünyanın gördüğü kadar görülen en büyük domino dizisinin başlangıcıydı.

Bu domino etkisi, Kuzey Anadolu Fayı’nda 60 yıl boyunca meydana gelen 12 büyük deprem serisini, bir uçtan bir uca 1.000 km boyunca parçaladı. Bu durum, en basit şekliyle çıkan bir depremin sürekli olarak bir sonraki depremi tetiklemesi.

Daha açık bir ifadeyle domino etkisi, belirli bir yüzeyde herhangi bir sorun meydana geldiğinde, oluşan depremin yakınlardaki fayları da etkisinin elde edilebilmesi için örnek olarak alınabilir.

Nevada Üniversitesindeki bilim insanları, depremlerin ne kadar geniş bir yüzey alanına yayılacağı sorusundan yola çıkışı Japonya, Yeni Zelanda ve Kaliforniya da dahil olmak üzere dünya üzerinde meydana gelen 22 depremi ele aldı. Araştırmacılar bu depremlerin ona birini, bir hareket karşı kaymış bir fayın Sebebini doğruladı.

California’nın San Andreas fay binasının de olduğu gibi üst kattan gelen fay segmentlerinin olduğu karmaşık alanlar ise bir kopmanın ne kadar devam edebileceği Operasyonel ölçümleri zorlaştırır niteliktedir.

Türkiye’de binlerce binanın yıkılmasına ve yaklaşık 40 bin insanın ölümüne sebep olan Kahramanmaraş felaketi de Erzincan depremiyle başlayan domino etkisinden tetiklenen depremlerden.

Bu domino yapısının yanında, dünya yüzeyinin ilk depremde 8.6, ikincisinde 7 km altında sığ olarak adlandırılabilen ve yüzey hareketlerini daha yoğun hale getiren bir fay süzgecinin neden ifade ediliyor.

Uzmanlar 7.7 büyüklüğündeki ilk depremde, ikincisinden 32 kat daha fazla enerji açığa çıkacağını belirtirken, deprem ömrünün logaritmik olması etkisi ise 7.0 büyüklüğünde bir deprem, 6.0 büyüklüğündeki bir depremden 10 kat daha büyük bir şiddette kendini gösteriyor.

Sismolog Ross Stein, Türkiye’nin adeta tektonik bir mengeneyle sıkıştırıldığını ifade ederken, Türkiye’nin Arap Yarımadası’nın kuzeyine doğru ilerlediğini ve bu doğrultuda Kuzey Avrupa’nın sabit kapsamına itildiği sözlerine ekliyor. Daha kısa bir ifadeyle Türkiye, batıya doğru sıkışıyor.

Kuzey Anadolu Fayı boyunca oluşan domino dizisi dizisi, Kahramanmaraş merkezli depremler henüz sona ermemiş olabilir.

Depremler, stres akışı yoluyla etkileşim içindedir ve bu bir çeşittir. zincirleme devreleri anlamı gelir. Meydana gelen bir deprem, kırılan kısımlardaki gerilimler ancak bu gerilim diğer kısımlara aktarılır.

Bu doğrultuda akla gelen sanatçı düşünceler ise tamamen bu mantık üzerinden ilerliyor. Artçı depremler, yalnızca sızıntıların olduğu gibi meydana gelmezler. Oldukça büyük mesafelerde, o bölgenin yanında de ortaya çıkması.

Bilim insanları, şiddetlerin uzaktaki geride kalanlara yol açacağını depremler olarak düşünmüyolardı. Ta ki 1992’de California’nın 7.3 büyüklüğündeki Landers depreminin, Yellowstone Milli Parkı’na kadar uzak bir yerde bulunanlara sebep olduğunu tespit edene dek.

Konu hakkında daha fazla araştırmaya başlayan bilim insanları, 2004’teki Hint okyanusları ve Türkiye’deki 1999 İzmit depremi de dahil olmak üzere, 1990’dan bu yana oluşan ve yayılan 7 ve daha büyük şiddette olan 15 büyük deprem analiz etti.

Araştırmacılar bu depremlerin 5 saat öncesi ve sonrasında, geldikleri sesleri inceleyerek, bu büyük depremlerden 12’sinin dünyanın çeşitli bölgelerindeki depremlerin meydana gelmesine sebep olan yüzey dalgaları ürettiğini tespit etti.

Örnek olarak, 2004’te meydana gelen Hint gezegenindeki depremi, Ekvador, Alaska, California gibi uzak yerlerdeki küçük depremleri tetiklemişti. Özetle araştırmacılar, büyük depremlerden gelen dalga yüzeylerinin etkileri 4 veya daha küçük depremlere sebep olabileceği bulgusuna ulaştı.

Görüşler, 2008’de 9.3 büyüklüğünde Çin’i olumsuz etkisi alan depremin de dünya çapındaki diğer depremleri tetikleyebileceği hedef.

Araştırmalar büyük depremlerin, dünyanın birçok farklı bölgesini etkileyebileceğini doğrularken, bu yolla depreme konaklama bölümlerin olmayanlar bile rutin bir şekilde küçük akrabalarla karşılaşabileceğini gösteriyor.